De kracht van archetypen – ‘nieuw’ is niet altijd nieuw

Onlangs las ik Omringd door Idioten van Thomas Erikson, een boek dat je wellicht voorbij hebt zien komen. Het is vlot geschreven, herkenbaar en biedt een interessante kijk op gedragsstijlen. Toch kan ik niet anders dan denken: “Is dit niet gewoon oude wijn in nieuwe zakken?” Want hoewel het boek fris oogt, is de kern ervan verre van nieuw. Het past in een lange traditie van persoonlijkheidstheorieën die allemaal teruggrijpen op dezelfde bron: de archetypen van Carl Jung.

Jung en zijn archetypen: De basis van persoonlijkheidsmodellen

Carl Jung, de Zwitserse psychiater en een van de grondleggers van de analytische psychologie, publiceerde in 1917 zijn ideeën over de menselijke psyche en de universele archetypen. Jung geloofde dat we allemaal een diepgeworteld, collectief onbewuste delen, waarin zich bepaalde archetypen bevinden. Deze archetypen zijn oerbeelden of universele symbolen die in ons leven en gedrag terugkomen.

Een belangrijk onderdeel van Jung’s theorie is zijn model van persoonlijkheidstypen, opgebouwd langs twee belangrijke dimensies (assen):

  1. Rationeel versus Emotioneel: Deze as draait om de vraag of iemand meer neigt naar denken en analyseren, of juist naar gevoel en intuïtie.
  2. Introversie versus Extraversie: De tweede dimensie beschrijft de focus van iemand – op de binnenwereld van gedachten en gevoelens, of op de buitenwereld van actie en sociale interactie.

Deze twee assen creëren vier basispersoonlijkheidstypen: de denker, de voeler, de waarnemer en de intuïtieve persoon. Jung’s archetypen zijn echter veel meer dan alleen deze typen – ze omvatten diepere concepten zoals de held, de schaduw en de anima, die ons inzicht geven in onszelf en ons gedrag.

Oude wijn in nieuwe zakken? Theorieën gebaseerd op Jung

Sinds Jung zijn theorie publiceerde, hebben talloze psychologen, wetenschappers en trainers hierop voortgebouwd en verschillende modellen ontwikkeld. Vaak met andere namen en nieuwe invalshoeken, maar de basis blijft hetzelfde. Hier is een overzicht van enkele bekende theorieën die direct of indirect zijn gebaseerd op Jung:

  1. Myers-Briggs Type Indicator (MBTI)
    Een van de bekendste persoonlijkheidsmodellen, ontwikkeld in de jaren ’40 door Katherine Briggs en Isabel Myers. Het model gebruikt Jung’s vier typologieën en voegt daar extra dimensies aan toe, wat leidt tot zestien verschillende persoonlijkheidstypes.
  2. DISC Model
    William Marston ontwikkelde in 1956 het DISC-model, dat gedrag in vier categorieën deelt: Dominantie, Invloed, Stabiliteit en Conformiteit. Hoewel DISC eenvoudiger is dan Jung’s model, zijn de basisideeën van introversie en extraversie duidelijk aanwezig.
  3. LIFO (Life Orientations)
    In 1967 ontwikkelden Stuart Atkins en Allan Katcher het LIFO-model, dat inspeelt op gedragsvoorkeuren in verschillende situaties. Dit model bouwt voort op Jung’s ideeën door gedrag te analyseren langs de lijnen van denken, voelen en reageren.
  4. Kolb’s Leerstijlen
    David Kolb introduceerde in de jaren ’70 een leerstijlenmodel dat sterk geïnspireerd is door Jung’s typologie. De vier leerstijlen – doener, denker, dromer en beslisser – weerspiegelen de verschillende manieren waarop mensen leren en reageren op ervaringen.
  5. Situationeel Leiderschap
    Paul Hersey en Ken Blanchard ontwikkelden in 1977 het situationeel leiderschapsmodel, dat leiderschapsstijlen aanpast aan de mate van volwassenheid van een teamlid. Hoewel het vooral om leiderschap gaat, is de onderliggende gedachte dat mensen zich verschillend gedragen afhankelijk van de situatie, een duidelijk Jungaans concept.
  6. Keirsey Temperament Sorter (KTS)
    In 1978 introduceerde David Keirsey zijn eigen persoonlijkheidsmodel dat Jung’s typologie combineert met vier temperamenten: rationeel, idealistisch, beschermer en vakman.
  7. Enneagram
    Dit model, vooral populair sinds de jaren ’80, beschrijft negen persoonlijkheidstypes en is beïnvloed door Jung’s archetypen. Het legt de nadruk op persoonlijke ontwikkeling en bewustzijn.
  8. Big Five Persoonlijkheidstheorie
    Hoewel dit model niet direct gebaseerd is op Jung, beschrijft het vijf dimensies van persoonlijkheid, waaronder extraversie, wat direct teruggaat naar Jung’s typologie.
  9. Reddin’s 3D Leiderschapsmodel
    In de jaren ’60 introduceerde William Reddin zijn 3D-model van situationeel leiderschap, waarbij de effectiviteit van leiderschap afhankelijk is van de context. Hoewel het meer op leiderschap dan op persoonlijkheid focust, deelt het model de gedachte dat gedrag contextueel bepaald is, net als bij Jung.
  10. Spiral Dynamics
    Gebaseerd op het werk van Clare Graves in de jaren ’90, beschrijft Spiral Dynamics hoe mensen en samenlevingen door verschillende waardesystemen evolueren. Het concept van bewustzijnsniveaus heeft veel weg van Jung’s archetypen.
  11. Archetypal Branding
    In moderne marketing gebruiken bedrijven Jung’s archetypen om hun merken op een diep emotioneel niveau met consumenten te verbinden. Het boek The Hero and the Outlaw (2001) van Margaret Mark en Carol Pearson is hier een bekend voorbeeld van.

Wat maakt Jung’s ideeën zo krachtig?

Wat al deze modellen gemeen hebben, is dat ze voortbouwen op Jung’s fundamentele inzicht: mensen gedragen zich volgens universele patronen die diep in ons collectieve onbewuste geworteld zijn. Of je nu een denker, doener, dromer of beslisser bent, deze archetypen helpen ons om onszelf en anderen beter te begrijpen.

En wat met Omringd door Idioten?

Dit brengt me terug naar Omringd door Idioten van Thomas Erikson. Hoewel het boek toegankelijk en herkenbaar is, is het gebaseerd op het DISC-model, dat zoals eerder vermeld, al in 1956 werd ontwikkeld. De inzichten die Erikson presenteert, zijn niet nieuw, maar worden opnieuw verpakt en gepresenteerd aan een breed publiek. DISC is een eenvoudig, doch krachtig model dat gedrag in vier categorieën verdeelt, en het succes van Erikson’s boek komt grotendeels voort uit de praktische toepassing van deze categorieën in het dagelijkse leven.

Erikson heeft daarnaast nog andere boeken geschreven, waaronder Omgaan met Narcisten, Omgaan met Slechte Bazen, en Omringd door Psychopaten. De strekking van deze boeken blijft hetzelfde: ze zijn allemaal gebaseerd op het DISC-model en bieden praktische tips over hoe je met verschillende gedragsstijlen kunt omgaan.

Hoewel het verleidelijk is om te denken dat Erikson nieuwe inzichten biedt, zijn deze boeken vooral een nieuwe presentatie van een oude theorie. DISC blijft een nuttig model, maar het is goed om te beseffen dat de basis al decennia geleden is gelegd.

Het is oude wijn in nieuwe zakken, maar soms heeft die oude wijn simpelweg de beste smaak.


Wil je meer weten over hoe Jung’s archetypen je kunnen helpen in je leiderschap of organisatie? Laat het ons weten. We denken graag mee.

Laatste nieuws

X